Maart is aangebroken. Hoera! Dit betekent dat Vrouwenmaand van start is gegaan. Wereldwijd staat deze maand in teken van de vrouw. Met nadruk op gelijkheid tussen mannen en vrouwen, en algemene inclusiviteit in onze samenleving. Een thematiek die in verscheidene sectoren leeft, alsook in het mannenbolwerk van de architectuur. Hoogtijd dat er aandacht wordt besteed aan ‘de vergeten vrouwen’ in dit vakgebied.
Het is en blijft een gevoelig onderwerp om aan te kaarten. Want de ene architect vindt haar gender niet bepalend in het ontwerpproces, terwijl de andere het vrouw zijn net als een meerwaarde ziet. De architectuurgeschiedenis toont dat er honderd jaar geleden amper vrouwen aanwezig waren in de bouwkunst. Degenen die het glazen – of in dit geval het betonnen – plafond doorbraken, zagen hun geslacht als pluspunt.
Margaret Staal-Kropholler
Margaret Staal-Kropholler (1891-1966), de ‘eerste’ zelfstandige Nederlandse vrouwelijke architect, geloofde heilig dat de combinatie van huisvrouw en architect zijn de beste combinatie was om woningbouw te ontwerpen. In haar werk stond de huisvrouw centraal. Zo was het verlichten van de huishoudelijke taken vaak het doel van haar ontwerpen. Dit praktische gegeven vormt een rode draad door haar oeuvre. Daarnaast realiseerde Margaret ook woningen voor alleenstaande vrouwen, wat in de jaren ‘30 een ongezien fenomeen was. Vrijgezelle dames woonden vaak nog bij hun ouders of bij een hospita. Jammer genoeg kregen deze wooncomplexen de problematische bijnaam ‘hunkerbunkers’.
Jammer genoeg kregen deze wooncomplexen de problematische bijnaam ‘hunkerbunkers’
Grada Wolffensperger
Margaret Staal-Kropholler is misschien dan één van de bekendste dames uit de Nederlandse architectuurgeschiedenis, ze was niet de eerste dame die de studie bouwkunde aandurfde. Bitter weinig mensen kennen de naam Grada Wolffensperger (1887-1965). Zij was de eerste bouwmeesteres van Europa. In 1917 studeerde ze af als talentvolle bouwkundig ingenieur aan wat heden de TU Delft is. Logischerwijze kreeg ze de nodige publiciteit maar toch is ze één van de vele vergeten vrouwen in deze architectuurwereld. Wat een zonde is.
Cora Nicolaï-Chaillet en Lida Licht-Lankelma
Naarmate de maatschappij verschuift, en de stem van de vrouw meer wordt gehoord, treden steeds meer vrouwelijke architecten naar de voorgrond . Opvallend is dat ze vaak als interieurarchitect werken. De stichting Goed Wonen (1946-1968), die naoorlogs Nederland een goeie wooncultuur bijbracht, bestond grotendeels uit vrouwelijke interieurarchitecten. Onder meer Cora Nicolaï-Chaillet (1919-1975) en Lida Licht-Lankelma (1920-2014) brachten het gedachtegoed van de Bauhaus en het Nieuwe bouwen in de woonkamers van groot Nederland.
Lotte Stam-Beese en Jakoba Mulder
Weinig van deze dames bekleedden echter baanbrekende functies. Lotte Stam-Beese (1903-1988) en Jakoba Mulder (1900-1988) waren twee powervrouwen die de wederopbouwperiode in Nederland vorm gaven. Lotte Stam-Beese is de geestesmoeder van onder andere de naoorlogse groene woonwijk Pendrecht. Wat zou Amsterdam geweest zijn zonder de ‘juffrouw van het bos’ of de ‘moeder van de speelplaatsen’? Jakoba Mulder heeft in haar uitermate lange loopbaan een humane stempel gedrukt op de metropool Amsterdam.
Madelon Vriesendorp
Madelon Vriesendorp (1945) riep in 2018 de hashtag #meneither in het leven. Daarmee kaartte ze de problematiek aan dat vele vrouwelijke architecten nooit de gepaste erkenning hebben gekregen doorheen hun loopbaan. Zelf heeft ze jaren in de schaduw gestaan van haar iconische ex-man Rem Koolhaas. Ze verkondigt heden dat het moment rijp is voor een ‘coming out of hiding’. Het is tijd dat vrouwen dit mannelijke bastion doorbreken.
Het is tijd dat vrouwen dit mannelijke bastion doorbreken
Onderbelichte rol van vrouwen
Met A.ZINE willen we deze onderbelichte rol van vrouwen in de architectuur bespreken. De rubriek Mevr. de Architect laat verscheidene hedendaagse vrouwelijke architecten aan het woord. Want op die honderd jaar tijd is de verschuiving in deze masculiene wereld best klein. Uit een onderzoek van Dezeen bleek in 2018 dat van de honderd meest toonaangevende architectenbureaus, slechts drie door een vrouw werd geleid, en volgens cijfers van Het Nieuwe Instituut bestaat maar 22% van de 10.000 Nederlandse architecten uit vrouwen. Wat bijzonder weinig is.
Rolmodellen
De geschiedenis toont ons dat er genoeg vrouwelijke Nederlandse architecten geweest die zich naar de top wisten te worstelen. Deze vergeten vrouwen kunnen als rolmodellen fungeren voor de huidige generatie architecten. Ook verdienen ze een plek spotlight. Daarom willen we wijzen op twee lezingen waar er een resem (vergeten) vrouwen uit de Nederlandse bouw aan bod komen. Op 11 november organiseert Ons Amsterdam een cursusavond in het gepaste Joke Smit College en in het najaar staat het Van Eesteren Gesprek in teken van Vrouwen in een mannenwereld.
Voor de geïnteresseerden hierbij nog enkel relevante artikelen:
Op VICE staat “Een korte geschiedenis van vrouwen die hun plek veroverden in de architectuurwereld”. Atria, het kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, wijdde een stuk aan de eerste vrouwelijke architecten in Nederland. En Erica Smeets-Klokgieters doet momenteel onderzoek naar de eerste vrouwelijke afgestudeerde architecten in Nederland.