Bouwen in hout is hip. Nu steeds duidelijker wordt welke impact de bouw heeft op het milieu, wordt hout als milieubewust alternatief voor beton naar voren geschoven. Vooral omdat hout CO2 opslaat in plaats van uitstoot. Anja Verdonk (1983) van Natrufied Architecture bouwt al 13 jaar met hout. “In elk project leggen we de link met de natuur. Dan is het logisch dat we vaak op hout als bouwmateriaal uitkomen. Hiermee hebben we inmiddels veel ervaring opgedaan. Maar willen we op grote schaal ermee gaan bouwen dan moeten we met z’n allen nog veel leren”. Daarom 10 tips van Verdonk.
1. Zorg dat de opgeslagen CO2 in hout zolang mogelijk opgeslagen blijft
“Zolang bomen groeien, nemen ze CO2 op. Maar zodra ze doodgaan, begint het rottingsproces en komt al die opgeslagen CO2 weer vrij. Duurzaam beheerde productiebossen voorkomen dat dit proces begint door selectief bomen te kappen en nieuwe bomen aan te planten. De overgebleven bomen groeien beter, want er komt meer licht op de bodem. Tegelijkertijd wordt de levensduur van de CO2-opslag in de gekapte bomen verlengd tot de levensduur van het bankje, de gevel of zelfs de constructies waarvoor het wordt gebruikt. Mochten deze producten niet meer voldoen, dan kun je kijken of je het hout kunt hergebruiken. Is dat niet meer mogelijk dan kun je het hout versnipperen tot biomassa en dan komt de CO2 weer vrij.”
”Door hout gelamineerd te gebruiken, is het constructief veel sterker”
2. Een goed alternatief voor beton is cross laminated timber (CLT)
“Vroeger werd hout al veel in constructieve toepassingen gebruikt, denk aan oude boerderijen met massief eikenbalken. Tegenwoordig is de techniek verder en kunnen we hout lamineren. Door hout gelamineerd te gebruiken, is het constructief veel sterker. Daarnaast kun je ook kleinere stukjes hout gebruiken, waardoor je zo min mogelijk houtafval hebt. Een stap verder is kruislaags lamineren. Door vuren latten kruislings op elkaar te lijmen, haal je de werking uit het hout. Het resultaat is cross laminated timer (CLT), een soort multiplexplaten van minimaal tien centimeter dik. Deze perfecte vervanger van beton is bijvoorbeeld veel toegepast in Hotel Jakarta in Amsterdam.”
3. Neem in de prijs van bouwen met hout ook de milieubelasting mee
“Bouwen in hout is vooralsnog duurder dan bouwen in beton. Dit is onder andere te wijten aan het gebrek aan ervaring bij marktpartijen en de overheid, waardoor bouwen met hout veel meer tijd en energie kost. Maar als we de milieubelasting van beton, vooral cement, zouden doorrekenen dan zou dat veel duurder moeten zijn. Productie van beton stoot veel CO2 uit, terwijl een kuub hout zo’n 1.000 kilo CO2 opslaat. Stel je bouwt een eengezinswoning van CLT, dan heb je 50 kuub hout nodig. Dit betekent een opslag van 50.000 kilo CO2. In vergelijking: je stoot hetzelfde uit als je 250.000 kilometer rijdt met een benzineauto. De gemiddelde Nederlander rijdt 13.000 kilometer per jaar. Dus met een eengezinswoning van hout compenseer je meer dan 19 jaar autorijden.”
4. Maak je houten gebouw brandveilig
“Bij veel Nederlanders, ook mensen bij de gemeente en de brandweer, leeft het gevoel dat een houtengebouw niet brandveilig is. Maar een blok CLT krijg je echt niet zomaar in de fik. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan en is er overtuigend referentiemateriaal uit Scandinavië, Duitsland en Japan. Zo gedraagt brandend hout zich veel voorspelbaarder dan gewapend beton of staal. We weten bijvoorbeeld dat hout in een uur 3,6 centimeter inbrandt. Tijdens de brand vormt het hout een beschermende laag koolstof. Door alle constructieve elementen rondom vier centimeter dikker te maken, kun je een brandwerendheid van 60 minuten waarborgen.”
“Door alle constructieve elementen rondom vier centimeter dikker te maken, kun je een brandwerendheid van 60 minuten waarborgen”
5. Gebruik hout waar het kan, beton waar het moet
“Hout is een licht bouwmateriaal. Vooral in een appartementengebouw is dit nadelig als het gaat om geluidsoverdracht tussen de woningen. Om aan het bouwbesluit te voldoen en contactgeluid, zoals je bovenbuurvrouw die op hakken loopt, te dempen, is massa nodig. Zo’n 450 kilo per vierkante meter, onder een zwevende dekvloer. Maar met een CLT onderlaag kom je daar moeilijk aan. Wij zitten bijvoorbeeld middenin het ontwerpproces van De Warren in Amsterdam, een zes verdiepingen hoog appartementengebouw voor de sociale huur. Omdat het budget beperkt is, zijn we genoodzaakt om op de CLT onderlaag een laag beton te storten voor genoeg massa. Natuurlijk onderzoeken we milieuvriendelijkere opties, zoals het toepassen van gerecyclede stoeptegels, maar dan moeten we de verdiepingen iets hoger maken. Helaas geldt er een maximale bouwhoogte.”
6. Gebruik gerecycled houten verleng daarmee de CO2-opslag
“De gevel van De Warren maken we van gerecyclede meerpalen. Meerpalen worden na ongeveer 25 jaar vervangen in verband met softrot op de luchtwaterlijn. Vervolgens liggen ze op stapels bij een afvalverwerker die niet zo goed weet wat hij ermee moet. Het hout is te hard om te versnipperen om het te kunnen verbranden.Terwijl het hout, basralocus, nog goed genoeg is om te hergebruiken. Met de beste wil van de wereld krijg je het niet in de brand. Daarnaast is het enorm sterk. We hebben nu een partij meerpalen apart liggen, die we kosteloos hebben gekregen. Deze gaan binnenkort op transport naar een zagerij in Rotterdam, die er bruikbare delen van maakt.”
“De gevel van De Warren maken we van gerecyclede meerpalen”
7. Probeer zoveel mogelijk te prefabriceren
“We zeggen altijd dat je bij hout meer moet voordenken dan nadenken. In Parijs hebben we net een theater van 1500 m2 opgeleverd dat ongelofelijk snel in elkaar is gezet: door drie man in drie weken. Dit was mogelijk omdat het gebouw volledig in een 3D model is uitgewerkt en daarna geprefabriceerd, inclusief alle gaatjes voor de moertjes en de details. Als een groot IKEA-pakket is het op de boot naar Parijs vervoerd. Helaas zijn er meer stalen verbindingen aanwezig dan wij graag zien. Uiteindelijk is onze ambitie om vooral te werken met houten details. Dankzij prefabricatie is het relatief simpel om de juiste sparingen erin op te nemen. Dan kun je het gebouw zo in elkaar klikken, met gebruik van deuvels hier en daar.”
8. Onbehandeld hout behoeft minder onderhoud
“Het voordeel van onbehandeld hout is dat je het niet om de twee jaar hoeft te schuren en te lakken. Dat scheelt aanzienlijk in de onderhoudskosten. Het gevolg is dat het grijs wordt en dit gebeurt niet altijd gelijkmatig. Ik vind dat mooi, maar niet iedereen ziet hier de esthetische schoonheid van. In negentig procent van de gevallen weten we hoe het vergrijzingsproces verloopt, en kunnen daarmee ontwerpen, maar soms zien we dat het hout toch vlekkerig wordt. Het enige wat je dan kunt doen is wachten, want uiteindelijk wordt de totale gevel grijs. Om dit proces voor te zijn, kun je ook voor vergrijsd of gemodificeerd hout kopen.”
Het voordeel van onbehandeld hout is dat je het niet om de twee jaar hoeft te schuren en te lakken
9. Zorg voor goede ventilatie als het hout in contact met buiten is
“Wij hebben er gelukkig nog niet mee te maken gehad, maar soms zie je dat hout dat in contact staat met buiten groen wordt. Vaak is dit te wijten aan een ventilatieprobleem. Hout moet altijd kunnen drogen. Zo moet je een houten gevel niet totaal de grond detailleren. En zorg ervoor dat zo min mogelijk spatwater van het maaiveld erop komt.”
10. Bouw ook over de grens zoveel mogelijk in hout
“Bouwen met hout kan ook in landen waar ze technisch minder ver zijn. Je hoeft het immers niet te prefabriceren, want je kunt het ook ter plekke op maat zagen en in elkaar zetten. En overal zijn wel timmermannen te vinden. Om die goed in te zetten is het wel belangrijk dat je aansluit op lokale bouwtradities en materialen. Zo werken we met bamboe voor een resort in Thailand.”
Dit interview met Anja Verdonk is geschreven in opdracht van de BNA Academie. Bekijk hier ook het actuele cursusaanbod.